Arjan Broers

De waarheid zal je ontspannen

1.

De waarheid zal je vrijmaken. Dat is het bekende citaat van Jezus uit het evangelie van Johannes. Eigenlijk had dit weekend een klein festival zullen plaatsvinden hier in het klooster, over waarheid. Ik zou er gisteren een workshop geven en vannacht meedoen aan het programma en dat vertalen naar de viering van vandaag. Een fantastisch idee, vond ik, met centraal het woord dat in het wapen van de dominicanen staat: waarheid, Veritas .

Maar helaas: het programma trok te weinig bezoekers en het werd gecanceld. Ik had het dit weekend dus heel druk zullen hebben, maar de waarheid is… dat ik vrij was. Maar dan een beetje anders dan hoe Jezus het bedoelde. Ik heb wel een overweging gemaakt, heel ijverig, met de lengte die we gewend zijn in de Dominicus in Amsterdam, waar ik pastor ben. U bent gewaarschuwd.

De waarheid zal je vrijmaken. Ik wil vanochtend een manier verkennen waarop dit verstaan zou kunnen worden. Ik vat het samen met: de waarheid zal je ontspannen.

2.

In de workshop die niet doorging wilde ik werken met een inzicht van de beroemde 13e-eeuwse dominicaan Thomas van Aquino, die hier buiten op de muur en in het kapelletje achter me zo’n prominente rol heeft. Ik zeg het in het Latijn, in de hoop indruk op jullie te maken: Quidquid recipitur recipitur ad modum recipientis . Dat betekent: dat wat wordt ontvangen, wordt ontvangen op de wijze van de ontvanger.

Ik vind het een fantastisch zinnetje. Thomas leest als een heel droge, technische denker, eigenlijk te moeilijk voor de eenvoudige theoloog en pastor die ik ben. Maar soms snap ik er opeens iets van en dat is een groot genoegen. Volgens mij staat er: wie jij bent en hoe jij kijkt en luistert is essentieel voor wat je waarneemt. Wat je voor waar-neemt.

Kijk, wij zijn in Nederland geneigd om het woord waarheid op te vatten als iets absoluuts. Iets is waar als het altijd en overal zo is, los van ons. En we zijn ook geneigd de waarheid meteen te zien als een inhoud, bijvoorbeeld als precies omschreven geloofswaarheden. Want je moet er toch niet aan denken dat geloof met onzekerheid gepaard gaat.

Thomas van Aquino werd in de geschiedenis de held van de massieve zeker weten- denkers, maar in werkelijkheid was zijn denken beweeglijk, onderzoekend, open en vooral: gelovig. Hij vond bijvoorbeeld dat dominicanen, predikers, pas goed waarheid kunnen verkondigen als ze zich eerst openen voor stilte en verwondering en voor de wijsheid van de traditie, en dat ze daarna moeten delen wat er door hen heen is gegaan. Dat maakt prediking persoonlijk en geloofwaardig – een mooie uitnodiging, die nog steeds breed leeft in de Orde.

Dat zinnetje van Thomas – wat wordt ontvangen wordt ontvangen op de manier van de ontvanger – maakt duidelijk dat waarheid iets te maken heeft met ons ken vermogen . Hoe jij ontvangt doet ertoe. Hoe jij kijkt, luistert, verwacht, interpreteert – het bepaalt de waarheid die je ziet, of hoeveel van de waarheid je ziet.

Waarheid wordt ontvangen zoals de ontvanger is. Dus is het van het grootste belang dat jij weet wie je bent en hoe jij je opent voor het leven. Dat je gaat zien hoe je kijkt.

Dat heet ook wel bewustwording .

Dat lijkt een heel modern idee. Maar 750 jaar geleden schreef Thomas dus al: er is waarheid en je kunt die meer en meer leren kennen. Je kunt je ertoe verhouden, je laten gezeggen, erover in gesprek gaan, het delen, erin groeien.

Volgens mij is dat het doel van godsdienstoefening, hier of waar dan ook: om te onderzoeken hoe je kijkt, door in stilte en gebed te zijn; door te leren van verhalen en beelden en ideeën van anderen en van onze voorouders; door je te laten gezeggen door iets of iemand die groter is dan jij. Iemand die verlangt naar jouw ja .
In vrijheid.

3.

De lezingen van vandaag drukken dat uit. Jesaja en Johannes doen dat allebei door te spelen met de metafoor van het huwelijk. ‘Zoals de bruidegom zich verheugt over zijn bruid, zo zal je God zich over jou verheugen’, besluit Jesaja. Neem deze zin eens mee naar huis. Spreek het hardop uit, elke morgen bij het ontwaken, of voor de spiegel. ‘Zoals een bruidegom zich verheugt over zijn bruid – en andersom – zo verheugt God zich over mij.’

Hoe is het om te weten of te hopen dat God zich in jou verheugt, met je samen wil zijn? Niet om je in de gaten te houden, maar om in liefde met jou te zijn ?

Loop zo maar eens rond, kijk wat het doet met je blik en met wat je ervaart. Kijk nu even rond, naar al die mensen om je heen in wie God zich ook verheugt… Misschien zie je een paar ogen, met nieuwe ogen… …

Jezus was dol op dat beeld van de bruiloft. Telkens stelt hij God voor als een nabije, als toelater, aanraker, genezer, vergever, gastheer, geliefde. Telkens verbeeldt hij het rijk van God als een bruiloftsmaal waar iedereen welkom is. Dat is geen braaf of ingetogen beeld, maar rijk en gul en vrolijk en copieus. Bruiloften konden in de joodse cultuur van zijn tijd dagen duren en er werd overvloedig gegeten en gedronken.

Die overvloed zit in het verhaal over de bruiloft in Kana. Het laat zien wat er gebeurt als je kijkt als Jezus: met ogen die weten hoe God zich in ons verheugt. Jan Nieuwenhuis, dominicaan en een van de ‘aartsvaders’ van de Dominicus Amsterdam – over tien dagen is het honderd jaar geleden dat hij werd geboren – Jan Nieuwenhuis schrijft in zijn boek Johannes de ziener aanstekelijk over de bruiloft in Kana, als een feest van metaforen.

Bijvoorbeeld: het verhaal, dat helemaal aan het begin van het evangelie van Johannes staat, begint met de woorden: op de derde dag . Hoorde u dat? Het is Bijbelse codetaal voor: nu opletten, er begint iets nieuws, er transformeert iets. Zoals aan het einde van het verhaal de opstanding begint op de derde dag . De zes kruiken staan voor de zes dagen van de schepping. Het water staat voor de joodse wet en de reinheidswetten. De wijn staat voor de zevende dag, de voltooiing, in overstelpende overvloed. En de aangever daarvan is degene die de wet zal vervullen: de Gezalfde, de Messias. De wijn staat voor de gulheid van het koninkrijk van God. Daar zal de Eeuwige zelf zijn mensen te drinken geven, schrijft Hooglied. Jezus kende die tekst, ongetwijfeld.

God is dus geen onbegrijpelijke regelaar of strenge controleur. God is bron van overvloed en vreugde. Als je dat ziet, word je veranderd. Je gaat meedoen.

4.

De waarheid zal je vrij maken, zegt Jezus aan het einde van het evangelie van Johannes. Dat betekent dus niet: informatie zal je vrij maken. Maar: leven in de overvloed en vreugde van God zal je vrij maken.

Dat klinkt heel mooi, maar wat betekent dat in ons dagelijks leven?

Het betekent dat je het leven vertrouwen kunt. Niet dat er geen rampen zullen gebeuren, niet dat er geen ziekte en dood en verdriet zal zijn. Het is er allemaal, maar het is omgeven en ingebed in Gods liefdevolle wachten op ons ja.

Dat te weten geeft de vrijheid om te erkennen wat er is. Dat waar we van genieten verwelkomen we meestal wel – maar dat kun je ook doen met wat er pijnlijk is of onbegrijpelijk, of verdrietig of saai. Het hoeft niet anders te wezen dan het is. Het mag wel anders worden , maar nu is het zo.

Durf je te zien hoe het is? Inclusief de gevoelens die dat oproept? Durf je te erkennen wat niet lukt of waar je miskleunt? Mogen je geliefden, vrienden of kinderen hun eigenaardigheden hebben of fouten maken?
Mag jij daar boosheid of verdriet over voelen?

Durf je te zien dat je anderen nodig hebt?
Dat je geraakt wordt door nieuws uit de krant?
Dat je een overledene mist?

Dat je krassen op je ziel hebt?
Dat je bang bent?
Dat je verlangt naar aanraking en intimiteit? 

Zien hoe het is, erkennen wat waar is, zorgt ervoor dat je geen energie meer stopt in verzet. In vinden dat het anders moet. Dat jij of een ander het beter had moeten doen. Dat scheelt een hoop tijd! Door je tranen heen ontstaat er ruimte, toekomst, leven.

De waarheid zal je vrij maken.
De waarheid zal je ontspannen.

Moge het zo zijn.